ARAS YAYINCILIK

Aras Yayıncılık, İstiklal Caddesi üzerinde Tünel’e doğru yürürken solda Kumbaracı Yokuşu’nun başında yer alan Hıdivyal Palas’ın alt katında faaliyet gösteriyor. 1993’te yayınevini aynı binanın ikinci katında kuranlar, Mıgırdiç Margosyan, Yetvart Tovmasyan ve Hrant Dink’ti. Dink, hayali olan Agos gazetesini kurmak üzere, üç yıl sonra ekipten ayrıldı.

Aras Yayıncılık, Türkçe ve Ermenice kitaplarıyla, Türkiye’de iki dilde yayın yapan ender yayınevlerinden biri. Ermeni yazarlardan çeviri kitaplar veya çağdaş Ermeni yazarların kaleminden doğrudan Türkçe eserler basan yayınevi bu yolla, yan yana yaşayan farklı kültürlerden insanların birbirlerini edebiyat yoluyla daha iyi tanıyıp anlamalarına yardımcı olmayı ve Türkiye’de köklü bir geçmişi olan Ermeni yayıncılık geleneğinin yeni binyılda temsilcisi ve sürdürücüsü olmayı hedefliyor. Aras, Ermenice edebiyatla, Ermeni kültürüyle, Ermeni tarihiyle, bu coğrafyadaki Ermenilerin macerasıyla ilgili kitaplar yayınlıyor.

Aras’ın kurulduğu dönemde Ermenice kitap basan yayınevi yoktu. Sınırlı personele sahip olan Jamanak ve Marmara gazeteleri, ihtiyaç oldukça kitap yayınlıyor, Belge Yayınları “Marenostrum Dizisi” çerçevesinde Ermeniceden Fransızcaya ve İngilizceye çevrilmiş kitapların Türkçe çevirilerini basıyordu. Böyle bir ortamda Ermeni yazarların eserlerinin yayımlanması için kurulan yayınevi, 2018 sonu itibariyle anı, biyografi, fotoğraf, deneme, inceleme, yemek, öykü, roman ve tarih gibi kategoriler altında çok sayıda kitap yayınlamış durumda. Aras Yayınları’nın bastığı Ermenice kitaplar, İstanbul ve diaspora Ermenilerinin kullandığı ve UNESCO’nun kaybolma riskiyle karşı karşıya olduğunu açıkladığı Batı Ermenicesi lehçesinde.

Yayınevi ilk olarak, Ermeni taşra edebiyatının yaşayan son temsilcilerinden Mıgırdiç Margosyan’ın Ermenice yazdığı öykülerini yeniden Türkçe kaleme almasıyla oluşan Gâvur Mahallesi’ni yayınladı. Diyarbakırlı Margosyan’ın Doğu’da sadece Ermenileri değil Kürt, Süryani, Yezidi, Türk ve Yahudileri anlattığı kitabı 21 baskı yaptı. Yayın çizgisini “Ermenice edebiyata açılan pencere” olarak nitelendiren Aras Yayınları, ilk on yılda daha çok edebiyat kitapları basarken 1915 tartışmalarının hararetlenmesiyle birlikte 100 yıl öncesine odaklanan tarih kitaplarına ağırlık verdi. Ermeni soykırımıyla ilgili Türkiye toplumunda hâkim olan inkârcı yaklaşımı sorgulamaya katkıda bulunan bu kitaplar arasında Raymond H. Kévorkian ve Paul B. Paboudjian’ın 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler’i öne çıkıyor. Tarih kitaplarıyla birlikte, soykırımın tanıklarının, okurların daha kolay ilişki kurabileceği anı, biyografi ve roman türündeki kitapları da, bastırılmış bir geçmişin, kamusal hafızaya dahil edilmesine hizmet ediyor.

Yayınevinin öne çıkan diğer bir çalışması da 1913’te Osmanlıca olarak yayımlanan Ermeni Edebiyatı Numuneleri’nin Türkçe olarak yeniden basımı. Sarkis Srents, sekiz ünlü Ermeni yazarın kaleme aldığı 14 öyküyü Ermeniceden Türkçeye çevirerek Servet-i Fünun’da yayımlamış, daha sonra da bunları dört ünlü Osmanlı aydınından aldığı yazılarla kitaplaştırmıştı. Kitap, var olanın değil artık yok olmuş Osmanlıcanın, üretilmeyen Ermenice edebiyatın ve unutulmaya yüz tutan Batı Ermenicesinin bir yansıması niteliğinde.

Düzenli okurları ve takipçileri olan Aras Yayıncılık, 2013’te 20. Yılını kutlamak için de Kevork B. Bardakjian’ın hacimli eseri Modern Ermeni Edebiyatı’nı çevirip yayımladı.

Hıdivyal Palas, Fotoğraf: Gencer Yurttaş.

Aras Yayıncılık, Fotoğraf: Gençer Yurttaş.

HRANT DİNK CİNAYETİ

(Yazan: Burcu Bingöllü)

15 Eylül 1954’te Malatya’da dünyaya gelen Hrant Dink, beş yaşındayken ailesiyle İstanbul’a geldi ve tüm öğrenim hayatını burada tamamladı. Sol siyaset içindeki aktif konumu nedeniyle Ermeni kimliği üzerinden cemaatin zarar göreceği endişesiyle ismini “Fırat” olarak değiştirdi. İlkokulda tanıştığı ve daha sonra evlendiği eşi Rakel (Yağbasan) ile Tuzla Çocuk Kampı’nın yönetimini üstlendi. Devletin “Ermeni militan yetiştirdiği” suçlamasıyla kampa el koymasının ardından siyasi görüşleri nedeniyle de gözaltı ve tutuklamaya maruz bırakıldı.

1990’larda Marmara gazetesinde Çutak (Erm. Keman) ismiyle yazılar yazdı. Hem Ermeni toplumunun sorunlarını dile getirecek hem de Türkiye toplumuyla ortaklaşmasını sağlayacak bir gazete projesi olarak, her iki dilde de “sabanın toprakta açtığı, içine tohumun konulduğu ve bereketin fışkırdığı yer” anlamına gelen Agos’un kuruculuğunu, yayın yönetmenliği ve başyazarlığını üstlendi. 5 Nisan 1996’da yayın hayatına başlayan Agos, İstanbul’da Türkçe Ermenice yayımlanan ilk gazete oldu. Hrant Dink’in öldürülmesine varan süreç 2004’ten başlayarak Agos’ta yayımlanan çeşitli yazı ve haberler gerekçesiyle hedef gösterilmesiyle başladı.

Hrant Dink 7 Kasım 2003’te “Ermeni Kimliği” başlıklı bir yazı dizisine başladı. Bu yazı dizisi kapsamında 30 Ocak 2004’te yayımlanan “Türk’ten Kurtulmak” başlıklı yazısı üzerine Türk Ortodoks Kilisesi Başkanı Sevgi Erenerol suç duyurusunda bulundu. 6 Şubat 2004’te Hrant Dink imzalı “Sabiha Hatun’un Sırrı” başlıklı bir diğer haber ise, Atatürk’ün manevi kızı Sabiha Gökçen’in Ermeni kökenli olduğu ve Ermenistan’da akrabaları olduğu iddialarını içeriyordu. Bu iddialara ilişkin 21 Şubat 2004’te Hürriyet gazetesinin “Sabiha Gökçen mi Hatun Sebilciyan mı” manşetiyle verdiği haber üzerine hemen ertesi gün Genelkurmay Başkanlığı Hrant Dink aleyhine ağır ifadeler içeren bir basın açıklaması yaptı. 25 Şubat’ta İstanbul Valiliği’ne çağrılan Hrant Dink burada MİT Müsteşarı’nın talimatıyla görevlendirilen MİT görevlileriyle görüşmüş ve bu görüşmeyi bir “had bildirme” olarak tarif etmişti.

Hrant Dink anması, Agos Gazetesi önü.

Ermeni kimliğine ilişkin yazı dizisinin 13 Şubat tarihli bölümünde geçen “Türk’ten boşalacak zehirli kan…” ifadeleri de bağlamından kopartılarak 25 Şubat 2004 tarihinde “Türklüğe ve Aziz Türk Milletine Hakaret, İsyana ve Teröre Teşvik, Kışkırtma ve Bölücülük” suçlamasıyla ayrı bir suç duyurusuna konu edildi. Şişli 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nde başlayan yargılama sürecinde adliye önünde Dink’i protesto eden ulusal ve aşırı milliyetçi oluşumlar içeride de saldırı girişiminde bulunuyor, kamuoyunun Ergenekon Davası ile tanıdığı Kemal Kerinçsiz ve Veli Küçük gibi isimler davaya müdahillik talep ediyordu. Neticede bu yargılama sonucunda 7 Ekim 2005’te Hrant Dink için altı ay hapis cezasına hükmedildi. Yargıtay 9. Ceza Dairesi bu kararı 1 Mayıs 2006’da onadı. Yargıtay Cumhuriyet Savcısı Ömer Faruk Eminağaoğlu’nun bu onama kararına itirazı ise 11 Temmuz 2006’da oy çokluğuyla reddedildi. Hrant Dink hakkında, bu karara yönelik açıklamaları dolayısıyla ayrıca “adil yargılamayı etkilemeye teşebbüs” suçlamasıyla da dava açılmıştı.

26 Şubat 2004’te İstanbul Ülkü Ocakları İl Başkanı Levent Temiz öncülüğünde bir grup Agos gazetesi önünde toplanarak “Ya Sev, Ya Terk Et”, “Bir Gece Ansızın Gelebiriz” sloganları eşliğinde bir basın açıklaması yaptı. 3 Mart 2004’te ise kendilerini “Asılsız Ermeni İddialarıyla Mücadele Federasyonu” olarak adlandıran bir grup yine gazete önünde bir eylem gerçekleştirdi.

2007’ye varan süreçte Ermeniler ve diğer azınlıklara yönelik etkinliklerin saldırıya uğramasıyla sonuçlanan ve giderek Hrant Dink’i hedefe yerleştiren bu ulusal ve aşırı milliyetçi dalganın geri teptiği nadir anlardan biri, Yeniçağ gazetesinin Basın Konseyi Yüksek Kurulu tarafından uyarılmasıydı. Kurul, Yeniçağ’ın Birgün’de yayınlanan “Hoş Gidişler Ola” başlıklı yazısı üzerinden Hrant Dink’i hedef gösteren 9 Ekim 2004 tarihli “Ermeniye Bak” manşetinin yazara karşı zorbalığı özendirme tehlikesi yaratabileceğini vurguladı.

2 Şubat 2006’da Dink’in avukatları Agos’a Ahmet Demir adıyla gönderilen,kendisiyle birlikte hem Sorumlu Yazı İşleri Müdürü oğlu Arat Dink hem de İmtiyaz Sahibi Sarkis Seropyan’ı tehdit eden mektupla ilgili harekete geçerek suç duyurusunda bulundu. 2006 Eylül’ünde Hrant Dink, Arat Dink ve Sarkis Seropyan hakkında “Türklüğü aşağılama” suçlamasıyla yeni bir dava açıldı. Davanın konusu bu kez 21 Temmuz 2006’da Agos’ta yayımlanan “301’e Karşı 1 Oy” başlıklı haberdi. Haber, Hrant Dink’in 14 Temmuz’da Reuters ajansına soykırımla ilgili verdiği görüşlerinden alıntılar içeriyordu. Bu dava Hrant Dink’in ölümünden sonra 11 Ekim 2007’de hem Arat Dink hem Sarkis Seropyan hakkında birer yıl hapis cezasıyla sonlanacaktı.

Elbette Hrant Dink etrafında gitgide daralan bu çemberin farkındaydı. 2005’ten başlayarak aynı odaklar Orhan Pamuk, Murat Belge, Hasan Cemal, Elif Şafak gibi isimler hakkında TCK 301’den açılan davalarda da boy gösteriyordu. 12 Ocak 2007’de kaleme aldığı “Neden Hedef Seçildim” başlıklı makalesini “Ve işte yine uçurumun kıyısındayım. Peşimde tekrar birileri vardı. Onları seziyordum. Ve onların Kerinçsiz ekibiyle sınırlı ve salt onlardan oluşacak denli sıradan ve görünür olmadıklarını biliyordum,” diye bitirmişti.

Tam bir hafta sonra, takvimler 19 Ocak 2007’yi gösterdiğinde saat 14:57’de Agos ofisinin hemen yanındaki banka şubesinden çıkan Hrant Dink üç kurşunla kafasından vuruldu. Aynı gün çevredeki işyeri kameralarında beyaz beresiyle tespit edilen zanlı Ogün Samast, 20 Ocak gecesi Samsun Terörle Mücadele Şubesi çay ocağında Türk bayrağı arkasında polis memurlarıyla çekildiği fotoğrafta boy gösteriyordu. 23 Ocak 2007’de gerçekleşen cenazeye on binlerce insanın katılması, göstere göstere gelen bu cinayetin Türkiye toplumunun tüm kesimlerden insanları nasıl derinden etkilediğinin göstergesi sayıldı. Kalabalığın temel sloganı “Hepimiz Hrant’ız, Hepimiz Ermeni’yiz” oldu.

Yargı süreci

Cinayete ilişkin 11 yıla yayılan yargılama sürecinin ilki 20 Nisan 2007’de başlayan 18 sanıklı yargılamaydı. Ogün Samast’la ilişkili olan sivil kişilerin dahil edildiği yargılamanın 25 duruşması sonucunda, 17 Ocak 2012’de olayın hemen ardından dönemin İstanbul Emniyet Müdürü Celalettin Cerrah’ın da ifade ettiği gibi cinayetin üç beş gencin işi olduğu, ardında bir örgüt yer almadığına hükmedildi. Başından beri sanıklardan bazılarının cinayete ilişkin hem emniyet hem jandarma istihbaratını bilgilendirdiğini açıkça belirtmesine rağmen, Dink ailesi avukatlarının hem İstanbul hem Trabzon’daki jandarma ve emniyet görevlilerinin sorumluluğuna ilişkin bir soruşturma yürütülmesi talebi defalarca reddedildi. Dink ailesinin iç hukuk yolları tüketilmeden Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne yaptığı başvuru sonucunda Türkiye, kamu görevlilerine ilişkin etkin soruşturma yürütmediği için mahkûm edildi. 4. Yargı Paketiyle AİHM’de benzer karar alınan dosyaların yeniden açılması olanağı doğdu. Bugün, kamu görevlilerini ve jandarma görevlilerini kapsayan iddianamelerin de birleşmesiyle 8’i tutuklu 10’u firari 85 sanıklı dava, İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülmeye devam ediyor.

Sebat Apartmanı: Hafıza ve vicdan mekânı

Hrant Dink’in anısını yaşatmak üzere kurulan Hrant Dink Vakfı, Ermeni Soykırımı’nın 100. Yılı etkinlikleri öncesi Harbiye’deki eski bir Ermeni okulu olan Anarad Hığutyun Binası’na taşındı. 2007’den beri her yıl 19 Ocak’ta saat 14:57’yi gösterdiğinde “Hrant İçin Adalet İçin” demek üzere bir araya gelenlerin adresi olan eski Agos ofisinin ise bir hafıza mekânı olarak düzenleneceği duyurulmuştu. Bu projeyi hayata geçiren vakıf, Halaskargazi Caddesi 74 numaradaki Sebat Apartmanı’nı ilk olarak 18 Mayıs 2017’de Uluslararası Müzeler Günü vesilesiyle bir günlüğüne ziyaretçilere açtı. Yenilikçi ve yaratıcı eğitim ve ziyaretçi programlarıyla bir öğrenme ve diyalog mekânı olarak işlev görmesi, toplumsal diyalog ve geçmişle yüzleşmeye hizmet etmesi amaçlanan Sebat Apartmanı’nın, Hrant Dink’e özel bir odakla, Agos gazetesi ve Türkiyeli Ermenilerin tarihi, kültürü ile Türkiye’deki azınlık hakları konularına ilişkin bir belleğin oluşturulmasına katkı sunması hedefleniyor.